वसंत पंचमी
वसंत पंचमी
माघ महिन्यातील शुक्ल पक्षातील पंचमीला वसंत पंचमी किंवा श्रीपंचमी म्हणतात. हा उत्सव देवी सरस्वतीच्या उपासकांमध्ये फार प्रसिद्ध आहे.
वसंत पंचमीच्या दिवशी सरस्वतीदेवीची पूजा केली जाते. तीदेखील गणरायाप्रमाणे ज्ञान व बुद्धीची देवता आहे.
धर्मशास्त्रानुसार या दिवसापासूनच वसंत उत्सवाला आरंभ होतो. हा उत्सव शिक्षणाचे महत्त्व अधोरेखित करतो. आयुष्यात ज्ञानाशिवाय कोणत्याही विषयात यश प्राप्त करणे अवघड आहे. वेद आणि शास्त्रातही ज्ञानार्जनाला पर्याय नाही, असे म्हटले आहे. ज्ञानामध्ये अज्ञानाचा अंधकार दूर करण्याची क्षमता असते. सध्याचे स्पर्धात्मक युग पाहता ज्ञानी माणूसच त्या चढाओढीत टिकाव धरू शकेल.वसंत पंचमीचा उत्सव ज्ञान-विज्ञानाचा पुरस्कार करणारा उत्सव आहे. पूर्वी वसंत पंचमीच्या मुहूर्तावर शिक्षणाचा श्रीगणेशा केला जात असे. आजकाल बऱ्याच विद्यार्थ्यांना वसंत पंचमी आणि या दिवसाचे महत्व माहीत नाही. भारतीय परंपरेनुसार याच दिवशी देवी सरस्वतीचा अवतार अवतीर्ण झाला. तसेच हा दिवस अन्य शुभ कार्यांसाठीदेखील अनुकूल मानला जातो.
दसऱ्याच्या दिवशी आपण ज्याप्रमाणे वह्या पुस्तकांची, वाद्यांची पूजा करतो, त्याप्रमाणे वसंत पंचमीलादेखील ही पूजा केली जाते. ही पूजा करत असताना पुढील श्लोक व मंत्रांचे पठण करावे.
देवी शारदेचा वरदहस्त ज्याला लाभला, त्याच्यावर आपोआपच लक्ष्मी मातेचीही कृपा होते. म्हणून केवळ लक्ष्मीमागे न धावता, सरस्वतीची उपासना करूया आणि सरस्वतीच्या पूजनाने वसंत पंचमी साजरी करूया.
--- शारदा-मंत्र ---
ॐ शारदे वरदे शुभ्रे ललितादिभिरन्विते।
वीणा-पुस्तक-हस्ताब्जे जिह्वाग्रे मम तिष्ठतु ॥
-- वैदिक मंत्र ---
ॐ पावका न: सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती।
यज्ञम् वष्टु धिया वसु: ॥ ऋग्वेद १/३/१०
ॐ चोदयित्री सुनृतानां चेतन्ती सुमतीनाम्।
यज्ञम् दधे सरस्वती॥ ऋग्वेद १/३/११
ॐ अम्बितमे नदीतमे देवीतमे सरस्वती।
अप्रशस्ता इव स्मसि प्रशस्तिमम्ब नस्कृधि॥ १/४१/१६
महर्षि आश्वलायन कृत स्तोत्र
ॐ चतुर्मुख-मुखाम्भोज-वनहंस-वधूर्मम।
मानसे रमतां नित्यं सर्वशुक्ला सरस्वती॥
ॐ नमस्ते शारदे देवि काश्मीर-पुर- वासिनी।
त्वामहं प्रार्थये नित्यं विद्यादानं च देहि मे॥
ॐ अक्षसूत्र-धरा पाश- पुस्तक- धारिणी।
मुक्ताहार-समायुक्ता वाचि तिष्ठतु मे सदा।
ॐ कम्बुकण्ठी सुताम्रोष्ठी सर्वाभरणभूषिता।
महासरस्वती देवी जिह्वाग्रे संनिविश्यताम्।
ॐ या श्रद्धा धारणा मेधा वाग्देवी विधिवल्लभा।
भक्तजिह्वाग्र-सदना शमादि-गुणदायिनी॥
ॐ नमामि यामिनीनाथ लेखालंकृत - कुन्तलाम्।
भवानीं भव- संताप -निर्वापण -सुधानदीम्॥
--- सरस्वती - स्तोत्र ---
या कुन्देन्दु-तुषार-हार-धवला या शुभ्रवस्त्रावृता
या वीणा वर दण्ड मंडित करा या श्वेतपद्मासना।
या ब्रह्माच्युत शंकर प्रभृतिभिर्देवै: सदा वंदिता
सा मां पातु सरस्वती भगवती निःशेषजाड्यापहा॥
शुक्लां ब्रह्म विचार सार परमामाद्यां जगद्व्यापिनी
वीणा पुस्तक धारिणीमभयदां जाड्यान्धकारापहाम्।
हस्ते स्फाटिक मालिकां च दधतीम् पद्मासने संस्थितां
वन्दे तां परमेश्वरीं भगवतीं बुद्धिप्रदां शारदाम्॥
सरस्वति महाभागे विद्ये कमल-लोचने।
विद्यारूपे विशालाक्षि विद्यां देहि नमोस्तुते॥